کد مطلب:38798 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:19

گنجینه پرسمان » اهل بيت

ولايت مطلقة امام معصومبر نظام هستي را توضيح دهيد و آيا در اين باره آيهاي در قرآن كريم وجود دارد؟

1. از جمله آياتي كه دربارة ولايت مطلقة معصومين: در قرآن كريم وجود دارد، ميتوان به سورة سجده، آية 24 اشاره نمود. در اين آية شريفه ميخوانيم: وَ جَعَلْنَا مِنْهُمْ أَغمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا لَمَّا صَبَرُواْ وَ كَانُواْ بِ ?‹َايَـَتِنَا يُوقِنُون; و از آنان، امامان و ]پيشواياني[ قرار داديم كه به فرمان ما مردم را هدايت ميكردند، زيرا شكيبايي نموده و به آيات ما يقين داشتند.

از اين كه در آية شريفة ياد شده، هدايت ائمه معصومين را به امر الهي نسبت داده است; نكاتي قابل تأمل است:

الف ـ از آياتي كه امر الهي را توصيف كرده است: إِنَّمَآ أَمْرُهُوَّ إِذَآ أَرَادَ شَيْ ?‹ًا أَن يَقُولَ لَهُو كُن فَيَكُون # فَسُبْحَـَنَ الَّذِي بِيَدِهِي مَلَكُوتُ كُلِّ شَيْءٍ وَ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ ;(يس،82ـ83) فرمان او چنين است كه هرگاه چيزي را اراده كند، تنها به آن ميگويد: موجود باش، آن نيز بيدرنگ موجود ميشود، پر منزّه است خداوندي كه مالكيت و حاكميت همه چيز در دست اوست. از اين نكته فهميده ميشود كه امر الهي كه در آية فوق از آن به ملكوت تعبير شده است; چهره ديگر هستي; يعني چهرة باطني آن است كه موجودات در آن، با خداوند رو به رو ميشوند. اين عالم، از زمان و مكان و تغييرات حاصل در عالم خَلقْ پيراسته است.

ب ـ با توجه به خصوصيات ياد شده دربارة عالم امر كه ويژگي عمدة آن، پيوستگي به چهره باطني هستي است، اين مطلب روشن ميشود كه امام، شخص هدايت يافتهاي است كه به عالم امر ملكوتي پيوند خورده و چنين عنصري او را در هدايت مردم همراهي ميكند. اين ويژگي، حقيقت باطني امامت را در جايگاه ولايت بر اعمال مردم مينشاند; بدين معنا كه فرآيند اين هدايت، صرفاً تبيين راه نيست، بلكه رويكرد آن، رساندن مردم به مطلوب (كمال حقيقي خود)، آن هم به امر الهي است; يعني آنها پيشواياني بودند كه به قدرت پروردگار در نفوس آماده نفوذ ميكردند و آنها را به هدفهاي عالي تربيتي و انساني ميرساندند.

ج ـ دليل چنين جايگاهي دربارة امام معصوم، ولايت مطلقة او است. منظور از ولايت مطلقه; ولايت تكويني و تشريعي، هر دو است، البته ولايت مطلقه، اگر بدين معنا باشد كه مطلقاً ولايت دارند، حتي اگر به اذن الهي نباشد، چنين مفهومي از ولايت دربارة ائمه: درست نيست، بلكه محدود به اذن الهي است; از اين رو، تعبير به ولايت مطلقه، حتي بدون اذن الهي دربارة ائمه: غلط است، بلكه به كار بردن ولايت مطلقه، بدان معنا است كه در همة عرصههاي فردي، اجتماعي، اقتصادي، فرهنگي، قضايي و... ولايت دارند و از جهت قلمرو، محدوديتي در ولايت آنها وجود ندارد.

كه البته گاهي از اولي به عنوان ولايت حقيقي و از دوّمي، ولايت اعتباري نام برده ميشود.(ر.ك: تفسير نمونه، آيت الله مكارم شيرازي و ديگران، ج 2، ص 557، (چاپ جديد)، دارالكتب الاسلاميه و ج 5، ص 125 / الميزان، علامه طباطبائي;، ج 6، ص 18، چاپ بيروت.) منظور از ولايت تكويني، تصرف در اشيا و تدبير امر آفرينش است و مراد از ولايت تشريعي، وضع احكام و دعوت و تربيت امت و حكم كردن در ميان آنان است. چنين مقامي به حكم آية شريفة إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُو وَالَّذِينَ ءَامَنُواْ الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَوَةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَوَةَ وَهُمْ رَ َكِعُون به خداوند، پيامبر و ائمه: اختصاص دارد; البته با توجه به رواياتي، بخش آخر آيه را مربوط به امام عليدانستهاند. ادامه دهندة ولايت تشريعي امامان معصوم: در عصر غيبت ولايت فقيه است، كه در توضيح آن ميگوييم: واژه ولايت به معناي امارت، زعامت، رياست بوده و از ريشة وَلِيَ به معناي قَرُبَ است و در مورد قرابت و مودّت نيز استعمال ميشود و از اين جهت بر امير و والي هم اطلاق ميشود; چنانكه حضرت عليميفرمايد: اما بعد فقد جعل الله سبحانه لي عليكم حقًا بولاية امركم; امّا بعد، پس هر آينه خداي سبحان با سپردن حكومت بر شما به دست من حقي براي من بر عهدة شما نهاد.(ر.ك: المعجم المفهرس لالفاظ نهجالبلاغه، محمّد دشتي، خطبه 216، ص 1353، انتشارات اسلامي.)

ولايت فقيه كه استمرار ولايت امامان معصوم: است و نشأت گرفته از حاكميت مطلق الهي بوده و ريشه در تاريخ صدراسلام دارد و براي اثبات آن، ميتوان به دلايل عقلي و نقلي تمسك كرد:

ادلة عقلي 1. جامعيت و جاودانگي اسلام و حاكميت صالحان; اسلام آييني جامع و جاويدان است و متكفل تبيين تمام ابعاد زندگي انسانهاست و اين جامعيت و جاودانگي، مستلزم وجود قوه مجريه و تشكيل حكومت است.

از طرفي به اقتضاي حكم عقل، مجري حكومت بايد به قوانين آگاه و به رعايت كامل وظايف ديني ملتزم باشد. پس اگر معصومدر ميان مردم حاضر بود، عقل به لياقت او براي اين مقام حكم ميكند; ولي در زمان غيبت معصوم، بايد افرادي عهدهدار اين امر باشند كه از جهت علم به قوانين الهي، تقوا، عدالت و التزام عملي بر آن، شبيهترين مردم به پيشوايان معصوم باشند و وليفقيه مصداق اين عنوان است.

2. مقتضاي لطف الهي، وجود ولايت فقيه است; لطف و حكمت خداوند متعال اقتضا ميكند كه آنچه در ايجاد زمينة رشد جامعه و طرد عوامل گمراهي مؤثر است، در اختيار بشر قرار گيرد و در عصر حضور به مقتضاي حكمت الهي، ولايت بر اموال و اعراض و نفوس مردم به امامان معصوم واگذار شده است; ولي در عصر غيبت، به كسي كه در حد پايينتري از امامان معصوم قرار دارد و از ديگران صالحتر و از علم و تقوا و مديريت نيز برخوردار است، واگذار ميشود و تنها مصداق اين فرد صالحتر، فقيه جامعالشرايط است.

احاديث و روايات اسلامي نيز، به صراحت ولايت وليفقيه را گواهي ميدهند از جمله: امام صادقميفرمايد: بر شما باد كه مسائل اختلافي خود را نزد اهل جور نبريد; بلكه از ميان خود كسي را كه از روش حكومت و دادرسي، آگاه باشد، براي قضاوت برگزينيد. چنين كسي را من به اين مقام منصوب كردهام، پس داوري را به نزد او ببريد.

حضرت مهديغ ميفرمايد: ...امّا دربارة رويدادهايي كه پيش ميآيد، به راويان حديث ما مراجعه كنيد. آنها حجت من بر شما هستند، و من حجت خداوند بر شما هستم....(ر.ك: وسايلالشيعه، شيخ حر عاملي، ج 1، ص 30ـ40، نشر موسسه آلالبيت.)

بنابراين، امامان معصوم: از جانب خداوند متعال به رهبري و امامت مردم، منصوب هستند و امامان معصوم نيز ـ چنانكه گذشت ـ فقهاي جامعالشرايط را براي رهبري و زعامت مردم معرفي كردهاند.

پس بر اساس روايات و سخنان پيشوايان معصوم: حكم وليفقيه جامعالشرايط نيز مانند حكم امامدر زمان غيبت، لازمالاجرا و الزامآور است و مردم موظف به پيروي و اطاعت از احكام او هستند، و عالم به غيب بودن و مقام عصمت داشتن براي وليفقيه جامعالشرايط لازم نيست.(براي آگاهي بيشتر ر.ك: ولايت فقيه و رهبري در اسلام، آيةالله جوادي آملي، ص 181ـ189، نشر رجأ / ولايت فقيه، آيةالله معرفت، ص 113 ـ 130، نشر التمهيد.)

مقصود از اطلاق در عبارت ولايت مطلقة فقيه شمول و مطلق بودن نسبي، در مقابل ديگر ولايتها كه جهت خاصي در آنها مورد نظر است ميباشد; زيرا فقها، اقسام ولايت را كه نام ميبرند، محدودة هر يك را مشخص ميكنند، مثلاً ولايت پدر در امر ازدواج دختر، ولايت پدر و جد در تصرفات مالي فرزندان و...; ولي هنگامي كه ولايت فقيه را مطرح ميكنند دامنه آن را گستردهتر دانسته، در رابطه با شؤون عامّه و مصالح عمومي امّت، كه بسيار دامنهدار است، ميدانند به اين معنا كه فقيه شايسته، كه بار تحمل مسؤوليت زعامت و رهبري را بر دوش ميگيرد، در تمامي ابعاد سياستمداري مسؤوليت دارد و در راه تأمين مصالح امت و در تمامي ابعاد آن بايد كوشا باشد و اين همان ولايت عامه است كه در سخن گذشتگان نيز به آن اشاره شده است و متأخرين با عنوان ولايت مطلقه از آن ياد ميكنند.

بنابراين، منظور از اطلاق گسترش دامنه ولايت فقيه، تا آنجا كه شريعت امتداد دارد، ميباشد و مسؤوليت اجرايي وليّ فقيه در تمامي احكام انتظامي اسلام و در رابطه با تمامي ابعاد مصالح امت ميباشد و مانند ديگر ولايتها، يك بعدي نخواهد بود.(ر.ك: ولايت فقيه، آيةالله محمدهادي معرفت، ص 40ـ74، مؤسسه فرهنگي انتشاراتي التمهيد.)